Start to save a life- STaRT to recognize a STROKE

පසුගිය අප්‍රේල් මස අවුරුදු නිවාඩුවට බදුල්ලේ සිට ගාල්ල බලා එමින් සිටියදී පිට පිට ලැබුනු දුරකතන ඇමතුම් වලින් දැනගන්නට ලැබුනේ එතරම් සුභ දායක ආරංචි නොවේ. ගාල්ලේ සිටින මගේ බිරිඳගේ පියා හදිසි අසනීප තත්වයකින් (ක්ලාන්තය, වමනය හා සෙම පිටවීම වැනි රෝග ලක්ෂණ සහිතව) ලඟම පිහිටි රජයේ රෝහල වෙත රැගෙන ගිය බවත්, එතනින් ගිලන් රථයකින් වහාම කරාපිටිය ශික්ෂණ රෝහල වෙත යැවූ බවත් රැගෙන යන විට ශරීරයේ එක් පසක් පණ නැති සෙයක් දක්නට ලැබුණු බවත් ඒ ආරංචි අතර විය. 

හැඬූ කඳුලෙන් යුතුව තොරතෝංචියක් නැතුව රට වටේම සෞඛ්‍ය ක්‍ෂේත්‍රයේ මිතුරු වෛද්‍ය වෘත්තිකයින්ගේ සිට රෝහල් කම්කරු ශ්‍රේණිය දක්වා වූ සියලු දන්න අඳුනන උන් වෙත කතාකරමින් විස්තර අහන බිරීඳ හා දරු දෙදෙනාවද පරිස්සමින් රැගෙන වහා වහා කරාපිටිය රෝහල වෙත කෙලින්ම රිය පැදවූ මට අවසානයේ සැනසුම් සුසුමක් හෙලිය හැකිවූයේ...

"වෙලාවට ඔයගොල්ලන් බල බල ඉන්නෙ නැතුව ඉක්මණට ඉස්පිරිතාලෙකට එක්ක ගියේ.. ගණන් ගන්නේ නැතුව අත් බේත් කර කර එහෙම ඉඳල තව පැයක් හමාරක් පරක්කු උනානම් හැමෝටම කණගාටු වෙන්න වෙනවා.. දැන් බය වෙන්න දෙයක් නෑ. බ්ලඩ් ක්ලොට් එකක් හිරවෙලා ස්ට්‍රෝක් එකක් ඇවිල්ලා. දැන් හරි බෙහෙත් දුන්න.. වෙන කම්ප්ලිකේෂන්ස් මොකුත් නැත්නම් බලල දවස් දෙකකින් විතර ගෙදර යන්න පුළුවන්" යන දේව (වෛද්‍ය) වචනය කණ වැකුණායින් පසුවයි. 

වෘත්තීය ජීවිතයේදීද නොයෙක් වර මේ 'ස්ට්‍රෝක්' නැත්නම් ආඝාතය ගැන අසා ඉගෙන කරගෙන සිටියත් එහි නියම බැරෑරුම්කම මට හරියටම දැනුනේ එදායි. එහෙත්..

මා දැනට රැකියාව කරන ස්ථානයේ ඉදිකිරීම් කළමණාකරු මා මිත්‍ර තරුණ ඉන්ජිනේරු මහතාට මගේ මාමණ්ඩියට තරම්ම ආඝාතයෙන් 'එතෙර වීමට' පහසු වුනේ නෑ. දැනට මාසයකට ආසන්න කාලයකට පෙර හදිසියේ ඇතිවුණු රෝග තත්ත්වයක් නිසා කොළඹ පෞද්ගලික රෝහලක සතියකට වැඩි කාලයක් නේවාසික ප්‍රතිකාර කොට අද වන විටත් සාමාන්‍යය තත්වයෙන් රාජකාරී කර ගැනීමට නොහැකිව නිවසේ සිට ප්‍රතිකාර ලබමින් ඔහු පසුවෙනවා. මාස දෙකක් ඇතුලත ඒ මා අත්දුටු දෙවෙනි 'ආඝාත' තත්ත්වයයි.

ඊයේ මූණුපොතේ සරමින් සිටියදී අහම්බෙන් දක්නට ලැබුණු ලිපියක් නිසා මේ සටහන තැබීමට මට සිත්වූවා. මා වෛද්‍ය වරයෙක් නොවන නිසාත් ඒ ගැන වැඩි දැනුමක් නැති නිසාත් ඒ සටහන 'පමණක්' මෙසේ සිංහලට පරිවර්තනය කර දැක්වීමට අදහස් කරනවා. අඩුපාඩු වැරදි ඇතොත් සාකච්ඡා කරමු. 

සටහන් කලේ: Angie Kassabie

මාගේ මිතුරන් සියළු දෙනාගෙන්ම මෙය කියවන ලෙසත් එකිනෙකා අතර බෙදා හදා ගන්නා ලෙසත් මම ඉල්ලා සිටිනවා. ඔබ මේ සරළ කාරණා කිහිපය දැන සිටියොත් සමහර විට යම් දිනෙක යම් අයෙකු මරණයෙන් ගලවාගැනීමට ඔබට හැකිවේවී. 

ආඝාතය හඳුනා ගැනීම සඳා අළුත් සහ සරල විදියක්! ඔබ මෙය තවත් දසදෙනෙකු අතර බෙදා ගත්තේනම් ඔබ යමෙකුගේ ජීවිතයක් ගලවා ගත් බවට සතුටු වීමට ඔබට හැකිවේවි. ආඝාතය නැත්නම් ලේ කැටියක් නිසා සිදුවන මොළයට ලේ ගමනාගමනය වීම අවහිර වීමේන් ඇති වන රෝග තත්වය හඳුනා ගැනීමට සරළ ක්‍රියාකාරකම් හතරක් මේ සමඟ ඉදිරිපත් කර ඇත. 

මැදි වයස් කාන්තාවක් වූ ජේන් වරක් උත්සවයක් අතරතුර පය පැකිළී වැටුනා. වටේ සිටි අය ඇය වෙනුවෙන් වෛද්‍ය සහය ලබා ගැනීමට තැත් කළත් ඒ උත්සව අවස්ථාවට බාදා කිරීමට මැළි වූ ඈ, එය තමාගේ අළුත් පාවහන් යුවල නිසා වූ බවත් වෙනත් කිසිදු අපහසුතාවයක් නොමැති බවත් අඟවා දිගටම පාටියට සහභාගී වෙමින් සිටියා. 

නමුත් ටික වේලාවකට පසු ඇගේ හිතවතුන්ට ඇගේ සැමියා විසින් දන්වනු ලැබුවේ දැඩි අපහසුතාවයකින් සිටි ජේන්ව රෝහල් ගත කල බවයි. එදින හවස හය පමණ වන විට ආඝාතය නිසා ඇතිවූ මොළයේ මරණය හේතුවෙන් ජේන් සදහටම දෑස පියා ගත්තා. වෛද්‍ය මතය වූයේ මුල් අවස්ථාවේදී ඇය වටා සිටි අයට ඇගේ රෝගය හඳුනා ගැනීමට හැකියාවක් තිබුණා නම් ජේන්ව ජීවත් කල හැකිව තිබූ බවයි.

මේ සටහන කියවීමට ඔබට ගත වන්නේ සමහර විට මිනිත්තු කිහිපයක් පමණයි. 

ස්නායු වෛද්‍යවේදියෙකු පවසන්නේ මුල්ම අවස්ථාවේ රෝග ලක්ෂණ හඳුනා ගෙන පැය තුනක් ඇතුලත රෝගියෙකු සුදුසුකම්ලත් වෛද්‍යවරයෙකු වෙත ඉදිරිපත් කලොත් ආඝාතය නිසා ඇතිවන රෝගී තත්වයන් සම්පූර්ණයෙන්ම යථා තත්වයට පත් කළ හැකි බවයි. ඒත් එය එතරම්ම පහසු නෑ.

ආඝාතය නිසා ඇතිවන රෝග ලක්ෂණ හඳුනා ගැනීම එතරම් ම පහසු නෑ. අවාසනාවකට මෙන් ඒ ගැන අපේ නොදැනුවත්කම නිසා මේ තත්වය තවත් දරුණු වෙනවා. අහල පහල සිටින්නන් විසින් රෝගය හඳුනා ගැනීමට අපොහොසත් වීම නිසා හා ඒ වෙනුවෙන් ගත කරන කාලය තුලදී අදාල රෝගියාගේ මොළයට මෙමඟින් ඉතා විශාල හානියක් සිදුවීම වළක්වන්න බෑ. 

වෛද්‍යවරුන් මීට පෙරදී මෙම රෝගය හඳුනා ගැනීම සඳහා සරළ ක්‍රියාකරකම් තුනක් හඳුන්වා දී තිබුණා. ඒවා STR ලෙස පහසුවෙන් මතක තබා ගත හැකියි. 

S- Smile - ඔබ ඉදිරියේ සිටින රෝගියාට සිනහා වන ලෙස පවසන්න. 

T- Talk- ඔහුට හෝ ඇයට එක දිගට කියවෙන වචන දෙක තුනක වාක්‍යයක් පවසන ලෙස පවසන්න. උදා: මම ඔබට ආදරෙයි.

R- Raise both arms- ඔහුට හෝ ඇයට තම අත් දෙකම එකවර ඉහලට ඔසවන ලෙස දන්වන්න.

රෝගී පුද්ගලයා මින් එක ක්‍රියාකාරකමක් හෝ කිරීමට නොහැකි තත්වයෙන් සිටිනවානම් ඔහු වහාම වෛද්‍ය උපදෙස් සඳහා යොමු කරන්න. ඔබේ රෝගියා ආඝතය නැතිනම් ලේ කැටියක් සිරවීම නිසා මොළයට ලේ ගමනාගමනය අවහිර වීමේන් මොළයේ ශෛල විනාශ වෙමින් මරණය කරා වේගයෙන් ලං වෙමින් සිටිනවා විය හැකියි. රෝගියා වෛද්‍යවරයා වෙත රැගෙන යන්නාට මේ සියළු විස්තර පැවසීමටද මතක තබා ගන්න.

ආඝාතය හඳුනා ගැනීම සඳහා වෛද්‍යවරුන් විසින් පෙන්වා දෙනු ලබන අලුත්ම ක්‍රියාකාරකම වන්නේ රෝගියාගේ දිව පරීක්ශා කර බැලීමයි. ඔහුට හෝ ඇයට තම දිව එළියට දික් කර පෙන්වන ලෙස කියන්න. එය වකුටු වී, ඇද ගැසී හෝ එක් පසෙකට ගමන් කර ඇත්නම් එයද ආඝාතයේ පූර්ව නිමිත්තක් විය හැකියි. වහාම වෛද්‍ය උපදෙස් සඳහා යොමුකරන්න.

මගේ කොටස මම ඉටු කරා යැයි සිතමි. එතකොට ඔබ?

පරිවර්තනය (සමහර කොටස් ඉවත් කර) අවසානයි.

දැන් ක්‍රියාකාරකම් හතරක් ඇති නිසාත් එය STRT (Smile, Talk, Raise both arms, Tongue) ලෙස මතක තබා ගන්නවාට වඩ අපට දැනෙන මතක හිටින ලෙස STaRT  ලෙස මතක තබා ගැනීම පහසු වේයැයි මම සිතමි. ජීවිතයක් බේරා ගැනීමට දැනුමක් එක්කර ගැනීම වෙනුවෙන් වෙන්කල ඔබේ කාලයට ස්තූතියි.